Από τα Αλάτσατα της Μικράς Ασίας στα Νέα Αλατσάτα του Βύρωνα

Tα Αλάτσατα της Μικράς Ασίας βρίσκονται, απέναντι από τη Χίο, στη χερσόνησο της Ερυθραίας.

Η αρχαία ελληνική πόλη Ερυθρά ή Ερυθραί (μετέπειτα Λυθρί, σήμερα Ildiri) πρωτεύουσα της περιοχής, πήρε το όνομά της σύμφωνα με τον Παυσανία από τον Έρυθρο γιο του Ραδάμανθυ όταν οι Κρήτες επεκτείνοντας την κυριαρχία τους εγκαθίστανται εκεί κατά τον 14ο π.Χ. αιώνα. Πριν από τους Κρήτες στις Ερυθρές κατοικούσαν οι Κάρες και οι Λέλεγες.

Μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς ο Ελληνισμός της περιοχής αφανίζεται. Όσοι είχαν επιζήσει κατέφυγαν στα ορεινά του Μίμαντα ή έφυγαν για τα νησιά. Μόνο μικρές εστίες από Έλληνες ψαράδες παρέμειναν στο Τσεσμέ.

14 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης των Ερυθρών ο εύφορος κάμπος που ως τότε ήταν ακατοίκητος θα μοιραστεί σε δύο αγάδες τον Τοργκούτ και τον Μεμίς. Αυτοί προσλαμβάνουν εργάτες από τη Χίο και παίρνουν δούλους από πειρατικά καράβια.

Γύρω από τα κονάκια των δύο αγάδων δημιουργούνται μικροί οικισμοί που αποτελούν την απαρχή της δημιουργίας της μετέπειτα πόλης των Αλατσάτων.

Μεταξύ 1774 και 1830 κατέφυγαν εκεί με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής, Ηπειρώτες, Μοραΐτες, Κρητικοί, Χιώτες, Ψαριανοί, Ευβοιώτες και Κυκλαδίτες. Ενδεχομένως να κατέβηκαν και από τα ορεινά χωριά του Μίμαντα απόγονοι εκείνων που είχαν καταφύγει εκεί με την Οθωμανική κατάκτηση της Ερυθραίας.



Από τα αλλεπάλληλα μεταναστευτικά κύματα οι δύο οικισμοί που αναπτύχθηκαν γύρω από τα κονάκια των δύο μεγαλοτσιφλικάδων της περιοχής, σιγά-σιγά ενώθηκαν σε μια πόλη που πήρε ένα ιδιόμορφο μακρόστενο σχήμα. Οι μεταναστεύσεις αυτές συντέλεσαν στη δημιουργία της δεύτερης σχεδόν αμιγώς χριστιανικής πόλης της Μικράς Ασίας μετά το Αιβαλί, τα Αλάτσατα.

Έντονο είναι το Ελληνικό στοιχείο στη πόλη των Αλατσάτων κατά το 19ο αιώνα. Μετά την ήτα της Τουρκίας το 1914 στους βαλκανικούς πολέμους, οι Έλληνες κάτοικοι των Αλατσάτων εκδιώκονται βίαια από τον Οθωμανικό στρατό και στα σπίτια τους εγκαθίστανται μουσουλμάνοι πρόσφυγες των Βαλκανίων από το Κόσοβο τη Βοσνία, τη Θεσσαλονίκη και τα νησιά του Αιγαίου. Οι Αλατσατιανοί παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς που ονομάστηκε "πρώτος διωγμός"

Όταν το 1919 ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε τα Αλάτσατα, περίπου 5.000 Αλατσατιανοί επέστρεψαν και ανασυγκρότησαν τη πόλη στην οποία έζησαν μέχρι το 1922. Όλος ο ανδρικός πληθυσμός από 18 - 45 ετών αιχμαλωτίσθηκε. Οι εναπομείναντες γυναικόπαιδα και γέροντες, μεταφέρθηκαν πεζοί στο Τσεσμέ από όπου μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα.



Οι Αλατσατιανοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, στην Αττική, την Εύβοια, τη Κρήτη, τη Χίο, τη Λέσβο, τη Σάμο, τη Θεσσαλονίκη και το Αγρίνιο. Περιοχές με οικισμούς που φέρουν την ονομασία ‘’Νέα Αλάτσατα’’ υπάρχουν στο Δήμο Βύρωνα στην Αθήνα, στο Ηράκλειο της Κρήτης και στη Χαλκίδα.

Για τα Νέα Αλάτσατα του Βύρωνα έχει γραφτεί και βιβλίο από το γιατρό Κωνσταντίνο Γκαρμάτη.

Στη Βοστώνη υπάρχει περιοχή "Μικρά Αλάτσατα".

Ακόμα και τη Νέα Ερυθραία ίδρυσαν πρόσφυγες από την περιοχή της Ερυθραίας χερσονήσου της Μικράς Ασίας και συγκεκριμένα από τα χωριά Λυθρί, Βουρλά , Αλάτσατα, Τσεσμέ κ.α.


Σύλλογος Αλατσατιανών "τα εισόδια της Θεοτόκου"

Ευχαριστούμε τη Μαριάννα Μαστροσταμάτη για τη βοήθεια που μας πρόσφερε στη κατανόηση της ιστορίας των Αλατσάτων.




Ακούστε και το παραδοσιακό τραγούδι "η Αλατσατιανή" ηχογραφημένο στη Νέα Υόρκη το 1928.